بی بی شهربانو می میرد؟ - دَبی بلاگ

این کوه ارزشمند که نشان و برند شهر تاریخی ری هم هست و مورد ستایش ایرانیان در دوره های مختلف، حالا بی هیچ حمایت و مهربانی نه تنها به حال خود رها شده که هر روز چنگال تیز و آهنی لودرها و بولدوزرها و بیل های مکانیکی در جای جای سینه آن فرورفته و تکه ای از آن را شکسته و خرد کرده و به کارخانه سیمان می برند.

این کار به کمک انفجارهای پیاپی صورت می گیرد؛ انفجارهایی که در حال شکافتن کوه هستند و نشانه اش آبگیرها و چاله های آبی که اخیرا در دل کوه ایجاد شده است. با این فرایند بزودی کوه باستانی و همه آثار تاریخی که در آغوش گرفته بلعیده و از روی زمین محو و نابود خواهد شد.

شهرری در جنوب پایتخت بیش از هرچیز به کوه باستانی اش شهره است؛ کوهی که ارزش و شهرت خود را از یک بقعه تاریخی می گیرد؛ بقعه و آرامگاه بی بی شهربانو.

این آرامگاه که در دامنه جنوبی کوه واقع شده علاوه بر ارزش تاریخی، ارزش معنوی بسکمک هم برای ایرانیان دارد، چه این که بنابر عقیده ای مرقد شهربانو، همسر امام حسین(ع) و مادر امام سجاد(ع) است و زیارتگاه برخی شیعیان. گنبد اینانج و برج نقاره خانه متعلق به سده ششم هجری قمری در دامنه جنوب غربی کوه بی بی شهربانو از دیگر آثار تاریخی شهرستان ری به شمار می فرایند.

سال هاست اما یک کارخانه سیمان با تولید ده ها میلیون تن سیمان در سال در جوار این کوه قرار گرفته و با ارتزاق از جان کوه به عنوان مواد اولیه تولید سیمان، هم پدیده کوه خواری و تخریب تدریجی میراث تاریخی معنوی آن را به اوج رسانده و هم آلودگی های محیط زیستی (ازجمله گردوغبار) برای مردم منطقه ایجاد کرده است.

اینها که گفتیم اتفاق تازه ای نیست و مدت هاست به دغدغه فعالان میراثی تبدیل شده و واکنش مسؤولان نهادهای مختلف را به دنبال داشته، هرچند بدون کمترین نتیجه رضایتبخشی از تعطیلی یا اصلاح نحوه فعالیت کارخانه سیمان. یک رویداد جدید اما دوباره نگرانی میراثی ها درخصوص فعالیت کارخانه سیمان و معدن کاوی در این طبیعت ارزشمند را برانگیخته است و آن ایجاد آبگیرهایی در نزدیکی استودان گبرهاست که حکایت از تغییر راستا آب چشمه تاریخی کوه بی بی شهربانو و خروج آب از لایه های زمین بر سطح آن است؛ اتفاقی که نشان دهنده لرزش های عمیق و مخرب کوه است و هشداری برای تخریب این طبیعت باستانی و معنوی و آثار و بناهای ارزشمندش.

کوهی که نصف آن آب رفته

احمد ابوحمزه، کارشناس تاریخی و عضو هیات علمی دانشگاه فرهنگیان که اولین عکس ها را از فاجعه جدید منطقه (آبگیرهای تازه ایجادشده) منتشر کرده به جام جم می گوید: در این منطقه نیز مانند شمال تهران و علی رغم توصیه های چندباره رهبری پدیده کوه خواری در حال انجام است و سنگ های آن برای استفاده به کارخانه سیمان برده می شوند، حتی قرارگیری کوه در وسط شهر هم مانعی برای انجام انفجارهای متعدد نشده است. جدا از خسارت های جبران ناپذیر زیست محیطی و اثرگذاری بر حیات وحش منطقه، این کوه که میلیون ها سال عمر دارد امروز تکه تکه شده و حتی وسعتش به نصف کاهش پیدا کرده است. مساله ای که ابوحمزه درباره اش می گوید: بعد از این که تغییر شکل کوه با اعتراض مردم روبه رو شد حالا کار را از طریق انفجار و ایجاد گودال هایی دره مانند در دل کوه دنبال می کنند، در حالی که قطعا به دلیل وجود آثار تاریخی مهم در این منطقه باید از آن حفاظت شود.

آبگیرها؛ نشانه های خطرناک

استودان گبرها، اثر تاریخی دیگری در دامنه شمالی کوه بی بی شهربانو و محلی است که زرتشتیان اجساد مردگان خود را در آنجا طعمه حیوانات می ساختند. حدود 400 متری استودان گبرها بر اثر انفجارهای پیاپی گودال بزرگی ایجاد شده و آب های باران که پیش تر از دهانه کوه و توسط چشمه موجود در منطقه بی بی شهربانو به مزارع ری و ورامین می رسید، حالا با تغییر راستا در این گودال ها جمع می شوند.

ابوحمزه دراین باره می گوید: قطعا در چنین شرایطی آب به مزارع پایین دست نمی رسد و از طرف دیگر باعث ایجاد نم و رطوبت در بناهای تاریخی و نابودی آنها می شود، البته خود کوه را نیز از لحاظ میراث طبیعی از دست خواهیم داد. خالی شدن محوطه پشت برج نقاره خانه هم از دیگر نگرانی هایی است که این کارشناس تاریخی به آن اشاره کرده و می افزاید: این مساله باعث می شود تا با هر انفجاری احتمال ریزش کوه و تخریب کامل این بنا وجود داشته باشد. به گفته او، این بناها جزو میراث تاریخی و ارزشمند کشور هستند، اما چون به آنها با دید علمی و ارزشی نگاه نمی شود و صرفا موضوعات مادی در این منطقه مد نظر قرار گرفته، شاهد شرایط تاسف بار فعلی هستیم.

زور شهرداری نمی رسد

محمدباقر فرهند، مدیر روابط عمومی شهردار منطقه 20 تهران با تاکید بر این که ما اجازه برخورد با کارخانه سیمان این منطقه را نداریم به ما می گوید: با آن که بقعه مبارکه بی بی شهربانو را در این کوه باستانی داریم که اثری ارزشمند و واجب ثبت ملی است اما شرکت سیمان تهران از کوه این منطقه برداشت بی رویه انجام می دهد و این پدیده باعث تخریب بخش بزرگی از کوه شده و به معنی واقعی پدیده کوه خواری در حال انجام است. تخریب برخی دخمه ها که آرامگاه های تاریخی این منطقه بوده و قدمتی به درازای دوره ساسانی دارند، آن هم بر اثر استخراج سنگ های مورد نیاز کارخانه سیمان مساله تاسف باری است که فرهند به آن اشاره می کند و می گوید: انفجارها باعث شده تکه سنگ بزرگی که درست بالای بقعه بی بی شهربانو واقع شده است، از کوه جدا شود و هرلحظه این امکان وجود دارد بر اثر لرزش های بسیار کوچک سقوط کرده و باعث تخریب کامل این بقعه شود.

این کوه مال ماست

نکته قابل تامل اما به گفته مدیر روابط عمومی شهردار منطقه 20 ادعای عجیب کارخانه سیمان برای ادامه فعالیتش است که فرهند درباره اش به ما می گوید: کارخانه سیمان تهران مدعی است از قدیم در این محل حضور داشته و بعد فضای شهری به آنجا گسترش پیدا کرده است. کارخانه سیمان همچنین عنوان می کند مجوزهای لازم را از سازمان محیط زیست و مراجع بالادستی دارد و مهم تر این که حتی سند این کوه را هم در اختیار دارند، هر چند تا امروز سندی از آنها ندیده ایم.

باید ثبت ملی شود

مدیر روابط عمومی شهردار منطقه 20 در ادامه می گوید: اگرچه دست روی دست گذاشتن برای متوقف کردن کارخانه سیمان حتی هر لحظه اش آسیب های جبران ناپذیری به این منطقه تاریخی و گردشگری وارد می کند، اما شهرداری این منطقه تلاش دارد با فراهم سازی حضور مردم در بقعه بی بی شهربانو بتواند در انجام فعالیت های این کارخانه مانع تراشی کند. شهرداری تهران از طریق شورای شهر مصوبه ای برای ثبت این کوه دارد و کارهای مربوط به آن را دنبال می کند. ما نیز تلاش داریم با پیاده راه سازی و ایجاد بوستان های مختلف از پایین کوه تا محل بقعه بتوانیم مردم را به حضور در آنجا تشویق کنیم.

ثبت بی فایده پوسته کوه

اگرچه کارخانه سیمان معتقد است برداشت کنترل شده از کوه دارد، اما فرهند می گوید من شخصا نگاه دیگری دارم و آن را مصداق کوه خواری می دانم. به رغم این که شهرداری تهران پیگیر ثبت این کوه است، اما تا جایی که اطلاع دارم میراث فرهنگی تنها با ثبت پوسته کوه موافقت کرده و این مساله خود باعث تداوم فعالیت های کارخانه سیمان می شود.

بی بی شهربانو خاطره می شود

نکته قابل تامل درباره کارخانه سیمان این است که به گفته فرهند سازمان محیط زیست معدن جایگزینی هم به آنها معرفی کرده اما گویی این معدن چندان مورد استقبال آنها قرار نگرفته و اگر شرایط به همین روال ادامه پیدا کند حداکثر 250 سال آینده دیگر هیچ اثری از کوه بی بی شهربانو نخواهد بود.

دیگر کوهی برای ثبت نمانده

کوهخواری آن هم در منطقه تاریخی و گردشگری مانند بی بی شهربانو در حالی بی وقفه ادامه دارد که همه مسؤولان از شهرداری منطقه گرفته تا اداره کل میراث فرهنگی شهرری معتقدند باید اجماع جمعی بین همه دستگاه ها برای رسیدن به راه چاره نهایی در این زمینه صورت بگیرد، در غیر این صورت هیچ کدام از این دو دستگاه نمی توانند کاری برای توقف فعالیت های تخریبی در این کوه انجام دهند. تقی پور، رئیس اداره میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی شهرری به جام جم می گوید: بازدیدهای دوره ای مان را انجام می دهیم اما فعالیت کارخانه سیمان معضل بزرگی است. متاسفانه اتفاقات آن منطقه کاملا آگاهانه انجام می شود و بحث کوهخواری و بهره برداری آسیب های زیادی را وارد کرده است. در حالی که باید به تاریخ شهرری احترام گذاشت و مسؤولان مختلف از جمله شهرداری تصمیمات قاطعی در این زمینه بگیرند.

به گفته او تنها کاری که این سازمان می تواند انجام دهد رصد دوره ای از آثار ثبت شده و غیرثبت شده است، همان طور که چشمه علی ثبت طبیعی شده، تلاش داریم کوه بی بی شهربانو هم ثبت طبیعی شود و کارهای مربوط به آن در حال پیگیری است تا از این طریق بتوان قوانین سختگیرانه تری را اعمال کرد، اما این مسؤول هم قبول دارد احتمال از بین رفتن این کوه تا پیش از ثبت طبیعی آن بسیار زیاد است.

وزارت صمتی های نظاره گر

تقی پور وارد شدن خسارت به ابنیه تاریخی این منطقه را تا امروز رد می کند و می گوید: البته از آنجا که هرازگاهی در این منطقه انفجارهایی صورت می گیرد، طبیعتا بر بناهای تاریخی اثر می گذارد، به همین دلیل مسؤولان همه دستگاه ها از جمله شهرداری، شورای شهر، فرماندار، محیط زیست، مجلس و... باید به جای صحبت کردن به یک تصمیم اجرایی برسند تا فعالیت های کارخانه سیمان متوقف شود.

تاکید او برای پیدا کردن راه چاره اساسی این منطقه، مشخص تکلیف شرایط کارخانه سیمان است، مساله ای که در عمل برای توقف آن کاری از دست میراثی ها و شهرداری ها بر نمی آید؛ چرا که این بخش متولی خاص خودش را در کشور دارد و آن وزارت صمت است که باید وارد میدان شده و مسؤولان این کارخانه را مجبور به استفاده از معدن جایگزین کند. موضوعی که به نظر نمی رسد هیچ گاه برای متولیان این وزارتخانه چه حالا و چه در گذشته دارای اولویت بوده باشد. در اصل سکوت وزارت صمتی ها و زیرمجموعه های مربوط به این وزارتخانه باعث شده کارخانه سیمان تهران بی هیچ نگرانی ای به کوه خواری در منطقه ادامه دهد و با بیل های مکانیکی تیشه به ریشه تاریخ هزارساله این منطقه بزنند.

زهرا رمضانی - ایران / روزنامه خبرنگاران

عکاس: مجید آزاد

dorezamin.com: دور زمین | سفر به دور زمین هیچوقت اینقدر آسون نبوده! تور لحظه آخری، تور ارزان، اروپا، تور تایلند، تور مالزی، تور دبی، تور ترکیه

kurdeblog.ir: مجله سرگرمی و گردشگری