نمایش پیشینه مردم شناسی و تاریخی جاجرم در موزه گرمابه و تاریخ شهر - دَبی بلاگ

طبق تعریف ایکوم، موزه موسسه ای است دائمی، بدون هدف مادی که درهای آن به روی عموم گگردده است و در خدمت جامعه و پیشرفت آن قرار گرفته است، هدف موزه ها تحقیق در آثار و شواهد بر جا مانده از انسان و محیط زیست او، گردآوری، حفظ و ایجاد ارتباط بین آثار، به ویژه به نمایش گذاردن آنها برای آنالیز و بهره وری معنوی است.

مجموعه های موزه ای به این اعتبار، گنجینه ملی و از اسناد فرهنگ و تمدن انسانی به شمار می فرایند که در ادامه این گزارش با یکی از موزه های خراسان شمالی با عنوان موزه گرمابه و تاریخ شهر جاجرم آشنا می شویم.

حمام جاجرم

به گزارش خبرنگاران، حمام خزینه ای جاجرم با 700 مترمربع مساحت در کنار قلعه قدیم شهر از بناهای بجا مانده از قرون متأخر اسلامی در بافت قدیمی شهر است. ورودی حمام با 5 پله به سمت رخت کن حمام راهنمایی می گردد که این راهرو یا هشتی با پوشش گنبدی، به خاطر جلوگیری از تبادل سردی و گرمی هوای حمام احداث شده است.

مجموعاً این حمام از پنج قسمت تشکیل شده است که سه قسمت آن درونی و دو قسمت آن بیرونی است، قسمت درونی حمام شامل رختکن یا سربینه، گرمخانه، خزینه و آب انبار و قسمت های بیرونی نیز شامل گلخن و منبع آب گرم است.

این بنا به دلیل ویژگی های شاخص فرهنگی و تاریخی در سال 1386 به شماره 22212 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

حمام (گرمابه)

در ادیان مختلف، آیین شستشو، غسل و تطهیر از اهمیت ویژه ای برخوردار است و همین احتیاج بشر به محلی برای شستشو و تطهیر، موجب احداث حمام ها شده است.

حمام از جمله ابنیه مهم شهری و غیر مذهبی بوده که معمولاً در مراکز محلات و یا در مجاورت راسته های بازار و یا گذرگاه های اصلی احداث می شده است، در واقع در حمام علاوه بر خدمات بهداشتی و شستشو، خدماتی نظیر آرایش و حجامت، ختنه کردن، دندان کشیدن، شکسته بندی و... هم انجام می شده است.

علاوه بر این حمام مرکز مبادله اطلاعات بود، حمام محل کنترل مردم بود، حمام میعادگاه مردم محله بود، حمام مرکز رفاقت ها، پیمان بستن ها و دوستی ها بود. حمّام ها عموماً جهت گرم بودن در زمستان و خنک بودن در تابستان و همچنین سوارشدن آب جاری در مخازن آن، چند متر پایین تر از سطح زمین ساخته می شده است.

غرفه های موجود در موزه حمام جاجرم

1- سربینه :

محوطه ورودی حمام از طریق یک پله و همراه با یک انحنای ملایم به هشتی کوچکی وصل می گردد، با عبور از چند پله با همان انحنا به سربینه یا رختکن می رسیم که زیباترین بخش حمام است. یک غرفه استاد حمامی(سر حمومی) چیدمان شده است.

غرفه استاد حمامی(سر حمومی):

حمامی (استاد حمام) صاحب یا اجاز ه دار و گردانند ة حمام بود که پشت دخل می نشست و در واقع بالاترین سِمت را در حمام او داشت . او افزون بر نشستن پشت دخل و حفظ پول و اشیا قیمتی مشتریان، وظایف دیگری نیز بر عهده داشت از جمله آنها گرم نگه داشتن آب، رفت و روب گرمابه، خوشبو کردن فضای آن و ... است.

غرفه پوشاک:

عمده ترین جنبه کاربردی پوشاک، علاوه بر بعد مذهبی و پوششی آن، حفاظت بدن در مقابل عوارض آب و هوایی و نیز خطرات و ضربه ها و تماس های ناشی از فعالیت های روزمره است. همچنین پوشاک می تواند برای راحتی، حجب و حیا و نیز برای ایمنی مورد استفاده قرار گیرند. پوشاک، بارزترین سمبل فرهنگی، مهم ترین و تعیین ترین مظهر قومی و سریع الانتقال ترین نشانه فرهنگی است که به سرعت تحت تأثیر پدیده های فرهنگ پذیری در میان جوامع گوناگون انسانی قرار می گیرد.

2-گرمخانه:

فضای گرمخانه، مربع شکل است که دارای پوشش طاق وگنبدی بوده است و نورگیرهایی در رأس گنبد تعبیه شده است، غرفه های دلاک، عطاری، نمازخانه و باستان شناسی و در سمت غربی آن، خزینه حمام قرارگرفته است که سطح آن از سطح گرمخانه کمی بلندتر است.

غرفه دلاک:

دلاکی از ارکان مشاغل حمام بود. دلاکان جزو خدمة حمام بودند وکار شست و شوی مشتریان حمام را برعهده داشتند. دلاک ها بسته به بزرگی حمام بیش از دو یا سه نفر بودند. هر مشتری با دلاک خاصی طرف بود و کار مشتری را تا آخر یک دلاک انجام می داد.

دلاک ها به غیر از کار استحمام کارهایی نظری حجامت و جراحی های کوچک و کشیدن دندان، کیسه کشی، صابون زنی، مشت و مال، خال کوبی، حنابستن و... را نیز انجام می دادند.

غرفه عطاری:

در گذشته، عطاری بنیان طب سنتی این سرزمین را تشکیل می داده اند. در شهرستان جاجرم نیز با دارا بودن پوشش گیاهی متنوع، کوهپایه ها و دشت های آکنده از انواع گیاهان دارویی این موضوع اهمیت دو چندان داشته است.

از مهم ترین گونه های دارویی می توان از کانی،گل گاوزبان، اسطخدوس، آنغوره، مخلصه، آویشن، کاکوتی و... را نام برد که در غرفه عطاری با فضا آرایی زیبایی ، بخشی از گیاهان دارویی به نمایش در آمده است.

غرفه شخصیت های جاجرم:

به منظور آشنایی هرچه بیشتر با توضیح حال بزرگان این دیار، غرفه شخصیت های جاجرم برپا شده است و در کنار تندیس های به نمایش درآمده در این موزه، اطلاعاتی پیرامون شخصیت ها، ارائه شده است.

غرفه محرم:

آیین های محرم از نمادین ترین آیین های مذهبی هستند که تک تک اجزا و عناصر آن ها در جامعه و افراد نهادینه شده است. در ایام عزاداری های امام حسین(ع) در شهر و روستاهای شهرستان جاجرم آیین های متعددی برگزار می گردد و در هر یک از این مراسم و آئین ها کوشش می گردد گوشه ای از قیام امام حسین(ع) به نحوی بازسازی و تجلی پیدا کند. به همین منظور غرفه ای از نمادهای آیین های محرم و صفر در نظر گرفته شده است.

غرفه باستان شناسی:

وجود تپه ها و محوطه های پیش از تاریخ همچون تپه حیدران، تپه پهلوان جاجرم و همچنین محوطه چلو سنخواست به عنوان یکی از وسیع ترین محوطه های پیش از تاریخ در شمال شرق ایران با قدمت چندین هزارساله و عبور شاهراه های اصلی در دوران تاریخی، نشانگر اهمیت منطقه و انجام مبادلات فرهنگی و تجاری از دیرباز بوده است که نتایج کاوش های باستان شناسی علمی اخیر نیز این موضوع را تأیید نموده است.

در این غرفه سفالینه های مربوط به دوران پیش از تاریخ با قدمت چند هزار ساله که شامل ظروف نگهداری مایعات و غذا است و همچنین سکه ها و اشیاء مربوط به دوران اسلامی که از منطقه بدست آمده و یا توسط مردم فرهنگ دوست شهرستان تحویل داده شده، در معرض نمایش است.

غرفه صنایع دستی(جوراب بافی)

صنایع دستی در استان خراسان شمالی که سکونت گاه اقوام مختلف کرد، ترکمن، ترک، کرمانج، فارس و تات است از تنوع و گونه گونی کم نظیری برخوردار است. نمد بافی، کلاه کرکی، سفره محلی(گلیم)، قالی بافی، تابلو فرش، پارچه بافی(چادر شب) که توسط مردم این شهرستان بافته می گردد.

سفرهای ادلیا: سفرهای ادلیا: ارزانترین تورهای مسافرتی اروپایی، آسیایی و کانادا