قلعه ملکی هرات؛ یکی از بزرگترین قلعه های تاریخی استان یزد، عکس - دَبی بلاگ

قلعه ملکی یکی از قلعه های دوره افشاریه و اوایل زندیه است که کاربری مسکونی و نظامی داشته و با توجه به فضاهای داخلی مانند هشتی ورودی، شاه نشین، کلنی های مسکونی در 2 جبهه، برج های دیده بانی و تیرکش ها، سیلوهای نگهداری غله، محل استقرار نگهبانان، اسطبل روباز و مسقف حیوانات و فضاهای اضطراری برای زراعت و کشاورزی یکی از بزرگترین و کاملترین قلعه های منطقه و استان یزد به تعداد می رود.

زیر بنای این قلعه حدود پانزده هزار مترمربع بوده و ساختمان های داخل آن سالم و قابل استفاده است. قلعه ملکی در فاصله دویست متری فرمانداری شهرستان خاتم قرار گرفته است. گفتنی است با توجه به نام آخرین شخصی که قلعه را صد سال پیش احیا کرده است این بنا را قلعه ابوالفتح خانی هم می گویند. از سال 1393 موزه مردمشناسی در قلعه ملکی دایر شده است.

معماری قلعه

قلعه ملکی از قلاع دوره افشاریه و در ابتدای ورودی شهر هرات واقع شده است. قلعه ملکی هرات با توجه به فضاهای در نظر گرفته شده به نظر می رسد یکی از کامل ترین نمونه های این نوع بنا در شهرستان خاتم و استان یزد و حتی کشور باشد، چرا که با نگاهی گذرا می توان هم بنای ارگ، هم بنای شارستان و هم ربض یا محیط زراعی اطراف را در آن مشاهده نمود.

تنها ورودی قلعه که در قسمت ارگ آن قرار گرفته است دارای یک سردر ساده و نسبتاً بلند و هم یک در قدیمی با دو کوبه و گل میخ هایی بر آن می باشد. در جنوب غربی ارگ از بیرون، دو حجم استوانه ای متصل به بنا دیده می شود که می توان کاربرد آنها را در جهت پشت بندهایی برای مسائل سازه ای بنا دانست.

بعد از گذر از درگاه ورودی، یک فضای تقسیم هشتی با پوششی طاق چهار بخش قرار گرفته است که دسترسی به فضاهای نزدیک ورودی را فراهم می آورد.

پس از فضای تقسیم، دالانی با عرض نسبتاً زیاد وجود دارد که امکان دسترسی به فضاهای سکونتی درون قلعه، طبقه دوم یا همان حاکم نشین قلعه و هم دو اصطبل دو طرف دالان را فراهم می سازد. فضاهای مجاور ورودی که عموماً بدون نور می باشند را می توان انبار یا مکان استقرار نگهبانان قلعه تصور نمود.

طبقه دوم قلعه ملکی در قسمت ارگ شامل یک فضای چهار صفه ای با چهار اتاق در چهار کنج آن می باشد که فضایی جهت سکونت خان قلعه بوده است.

در میان این چهار صفه، گنبدی با روزنه ای در میان آن ساخته شده است. در پیرامون حیاط جنوبی فضاهای سکونتی مردم عادی یا رعایا وجود دارد که عموماً از یک الگو تبعیت می نمایند؛ بدین ترتیب که هر یک از آنها در ابتدا دارای یک فضای کشیده با طاق آهنگ و طاقچه های در جداره های دو طرف می باشند.

بعداز فضای اول یک فضای پشتی با پلانی مربع شکل قرار گرفته است که پوشش آنها یا طاق آهنگ و یا طاق فیلپوش می باشد. تمامی این فضا از روزنه های موجود در بام، نور مورد احتیاج را تأمین می نمایند.

گرداگرد حیاط شمالی قلعه هم فضاهای دو اتاقه برای سکونت رعایا مانند حیاط پیشین دیده می شود. در گوشه غربی حیاط شمالی قلعه فضایی برای ذخیره مواد غذایی همانند گندم و … مشاهده می شود که از یک جهت با سقف کلمبو و سه فضای دیگر با طاق آهنگ در دو طرف آن تشکیل می شود. در کنار این فضای انبار فضایی جهت سکونت انباردار در نظر گرفته شده که دسترسی به آن با ورودی انبار مشترک می باشد. اهمیت فضای انباری تا حدی بوده که برای نازک کاری آن مانند فضای ارگ از گچ استفاده شده است.

در طبقه اول پس از عبور از دالان ورودی، در امتداد آن جهتی وجود دارد که با عبور از آن می توان به محوطه باغی و زراعی قلعه دسترسی یافت، البته نرسیده به این قسمت معبری عمود بر جهت یاد شده قرار گرفته است که در دو طرف آن هم فضاهایی با یک و یا دو اتاق دیده می شود که با توجه به سادگی معماری داخلی آنها به نظر می رسد مکانی جهت نگهداری چارپایان بوده اند، با این وجود در این قسمت از قلعه هم اتاق هایی دارای طاقچه دیده می شود که کاربردی مسکونی داشته اند.

جاهای دیدنی شهرستان خاتم

به لحاظ تاریخی شهرهای هرات و مروست از آبادی های بسیار قدیمی فلات ایران هستند که سابقه سکونت در آنها به قبل از ورود آریایی ها به ایران بر می شود و پس از تسخیر این منطقه بود که اسامی آریایی هرات و مروست بر آنها قرار گرفت.

از آثار تاریخی و دیدنی این شهرستان می توان به قلعه های محمد کریم خان هرات، ملکی هرات، محمد باقری هرات، هاشم آباد هرات، میان ده چاهک، مروست، مبارکه ؛ بقعه هایی مانند بقعه سید نورالدین فتح آباد، بقعه شیخ عبدالله مروست، بقعه شیخ بها الدین مبارکه، بقعه شیخ کله پریده چاهک، بقعه گنبدی مروست، بقعه شریف السادات، بقعه دواذده امام، بقعه چلچراغ؛ خانه ها و ابنیه های تاریخی نظیر خانه دکتر صالحی، خانه رسولی ها، خانه وقفی، خانه صداقت و مساجد تاریخی همانند رحمت آباد، شاه حسین، حاجی قاسم، مسجد جامع احمد، جلال، کربلایی و هاشم آباد اشاره نمود.

نحوه دسترسی

شهرستان خاتم، شهر هرات، خیابان شهید بهشتی، کوچه ملکی، قلعه ملکی هرات.