بازآفرینی شهری به نسخه بومی احتیاج دارد

به گزارش دَبی بلاگ، آنالیز طرح های بازآفرینی شهری در استان ها نشان می دهد حرکت براساس نسخه بومی در پیشبرد این طرح ها بسیار موثر است.

خبرنگاران - سیده زهرا عباسی: این در حالی است که آنالیز طرح های پیروز بازآفرینی شهری در این گزارش نشان می دهد اعتبار همه چیز نیست. مشارکت بخش خصوصی در گرگان، همراهی دستگاه های مختلف در سنندج و دعوت از انبوه سازان در تهران راهکارهایی است که در این شهرها برای اجرای پیروز طرح بازآفرینی شهری در دستورکار نهاده شده.

هرچند کارشناسان معتقدند، این طرح آسیب هایی فراتر از بودجه هم دارد؛ سرعت اجرا، شیوه ارائه تسهیلات، تمرکز بیشتر بر بافت تاریخی به جای سکونتگاه های غیررسمی، هماهنگ نبودن دستگاه های مختلف و نداشتن پیوست فرهنگی، انتقادهای دیگر متوجه این طرح است.

سکونت 19 میلیون نفر در بافت ناکارآمد

134 هزار هکتار بافت در 3 حوزه بافت تاریخی، میانی و سکونتگاه های غیررسمی شناسایی و به تصویب ستاد ملی و ستادهای استانی رسیده است. این مساحت با 2700 محله شامل 600 محله تاریخی، 1100 محله غیررسمی و هزار محله بافت فرسوده میانی است که 19 میلیون نفر را در خود جا داده. براساس اعلام عضو هیات مدیره شرکت بازآفرینی شهری ایران، قرار است تا سرانجام برنامه ششم توسعه از 2700 محله شناسایی شده 1334 محله بسامان گردد.

مجید روستا اعتبار سالانه برای رسیدن به این افق را که سال 96 در قالب برنامه ملی بازآفرینی به تصویب رسید، 25 هزار میلیارد تومان اعلام می نماید که حدود 10 هزار میلیارد تومان آن از سوی بخش خصوصی، 8 هزار میلیارد تومان شهرداری ها و 7 هزار میلیارد تومان از سوی دولت تامین می گردد. البته نکته ای که روستا در ادامه به آن اشاره می نماید، یعنی تورم، عامل مشخص نماینده ای است که اجازه پیشروی طرح را بر اساس زمان بندی نمی دهد.

سید محمد پژمان، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران، هم معتقد است که تاکنون بخش ناچیزی از اهداف و اقدامات بازآفرینی شهری محقق شده و خارج شدن از این وضع نیازمند اهتمام عموم و انسجام میان دستگاه هاست.

جذب کامل اعتبار؛ دلیل پیروزیت سنندج

عضو هیات مدیره شرکت بازآفرینی شهری ایران در این باره به نکته دیگری اشاره می نماید و آن پیشنهاد اعتبار یک میلیارد دلار از صندوق توسعه ملی است که، کمی بعد از برنامه اصلی، تصویب شد تا در نتیجه آن سالانه 3720 میلیارد تومان هم از صندوق به طرح بازآفرینی اختصاص یابد؛ 2100 میلیارد تومان تسهیلات مسکن، 1500 میلیارد تومان خدمات روبنایی و زیربنایی و 120 میلیارد تومان هم برای اسکان موقت که، به گفته روستا، همه این منابع تاکنون بدون کوچک ترین مسئله ای جذب شده است.

مدیرکل راه و شهرسازی کردستان هم این موضوع را تایید می نماید و یکی از دلایل پیروزیت طرح بازآفرینی شهری در سنندج را که از سوی کارشناسان بر آن تاکید می گردد جذب کامل اعتبار می داند.

با بیان این که کردستان در 3 سال حتی بالاتر از رقم تصویب شده بودجه جذب نموده است، می افزاید: کردستان سال گذشته، استان اول در جذب اعتبار بود و، به دلیل مشارکت دستگاه های مختلف، بستر اجرای پروژه ها فراهم بود و به همین دلیل اعتبار را بدون هیچ مسئله ای جذب کردیم.

وی با بیان اینکه طی 3 سال، 23 محله در 8 شهر زیرپوشش بازآفرینی شهری بوده اند، اظهار می نماید: سال گذشته 50 میلیارد و 500 میلیون برای این طرح تصویب، اما در نهایت 55 میلیارد تومان اعتبار به محله ها تزریق شد.

فراموشی نقش تسهیلگر دولت

هر چند رضایی از جذب اعتبار بالاتر از مصوب می گوید، اما محمد سعید ایزدی، استاد دانشگاه و یکی از پیشگامان مطالعه و اجرای طرح بازآفرینی شهری، نظر دیگری در این باره دارد و آن بی نیازی طرح های بازآفرینی شهری به بودجه است.

او به خبرنگاران شرح می دهد: مطالعه و طراحی بازآفرینی شهری از سال 92 آغاز شد و در این مدت و حتی بعد از آغاز اجرای طرح، فرض ما بر این بود که نیازی به سرمایه و تمرکز دولت نیست و بازآفرینی ها باید با مشارکت بخش خصوصی پیش برود.

رضایی در این باره به تجربه گرگان به عنوان یکی از الگوهای پیروز بازآفرینی شهری اشاره و اظهار می نماید: سال 94 یک میلیارد و 100 میلیون تومان به گرگان یاری شد تا اقدامات اولیه را با چند خانه تاریخی آغاز کند. در این سال سهم شهرداری، میراث فرهنگی و بخش خصوصی صفر بود. سال 95، در کنار همین سرمایه حداقلی، نهادها تشویق به یاری شدند تا اینکه سال 97 با وجود اینکه یاری حداقلی دولت محقق نشد، شهرداری گرگان 6 میلیارد تومان، میراث فرهنگی 500 میلیون تومان و بخش خصوصی 11 میلیارد تومان یاری کردند تا تکایا و بافت تاریخی این شهر مرمت و بازسازی گردد.

ایزدی با ذکر این نمونه نتیجه می گیرد که اگر طرح بازآفرینی شهری بر اساس مدل اولیه جریان پیوسته خود را ادامه می داد، امروز طرح ها معطل تخصیص بودجه نمی ماندند و دولت فقط نقش تهسیلگر را ایفا می کرد؛ این در حالی است که در بسیاری از مناطق کشور این جریان مغشوش شده و حتی بعضی از نهادها اعتقادی به این طرح ندارند.

او ادامه می دهد: درست است که بودجه عمرانی کم شده، اما ستاد بازآفرینی استانی می توانند دستگاه ها را هم گرا نمایند تا مثلا برای ساخت یک درمانگاه، زمین را شهرداری، ساخت را راه و شهرسازی و تجهیز را اداره بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برعهده بگیرد. اگر این همراهی وجود داشته باشد، حتی در همین شرایط بحرانی مالی هم می توان طرح ها را پیش برد، اما ستادهای استانی عملا فعالیت نمی نمایند.

تجربه منحصربه فرد گرگان

مدیرکل راه و شهرسازی گلستان هم بر این موضوع صحه می گذارد و تجربه بافت تاریخی گرگان را نتیجه همین همراهی می داند.

محجوبی در این باره به خبرنگاران می گوید: بافت تاریخی گرگان از سال گذشته به عنوان پایلوت بازآفرینی شهری انتخاب شد و ما در قالب یک طرح مشترک با همراهی شهرداری گرگان، میراث فرهنگی و اداره اوقاف بازسازی محله های بافت تاریخی را آغاز کردیم و به طور همزمان هر دستگاه یک بخش از کار را انجام می دهد.

وی با بیان اینکه گرگان یکی از قدیمی ترین بافت های تاریخی کشور را دارد، می افزاید: هدف اصلی ما از اجرای بازآفرینی شهری بازگشت مردم به محله هاست و به همین دلیل هم خانه های مرمت شده در اختیار مردم قرار می گیرد تا بتوانند از آن به عنوان یک مرکز گردشگری استفاده نمایند. در حال حاضر با اجرای این طرح قیمت املاک در بافت های تاریخی گرگان تا 4 برابر افزایش یافته است.

محجوبی البته به اجرای طرح هایی در بافت فرسوده هم اشاره می نماید که یک سوم از مساحت استان را تشکیل می دهند و 28 درصد جمعیت شهری را در خود جای داده اند. محجوبی در این بخش هم از مشارکت دستگاه های مختلف یاد می نماید که در زمینه بهسازی و نوسازی صورت گرفته است.

تسهیلگران در تهران به یاری بازآفرینی می آیند

عضو هیات مدیره شرکت باز آفرینی شهری ایران هم تامین منابع بازآفرینی را در یک مدل فراگیر توصیف و تصریح می نماید: اینکه فکر کنیم طرح ها فقط باید متکی بر منابع دولتی باشد، اشتباه است، زیرا دولت توان تامین بودجه طرحی با این حجم و گستردگی را ندارد. دولت فقط با ابزارهای در اختیار خود، ایجاد انگیزه می نماید و زمینه ای را به وجود می آورد که منابع بخش خصوصی به این بخش راهنمایی گردد.

به اعتقاد روستا، مهم ترین منبع در حوزه بازآفرینی زمین است که مالکیت آن در اختیار مردم واقع شده است و تسهیلاتی که دولت در این بخش اعطا می نماید در مقایسه با ارزش زمین ناچیز است.

نکته بعدی که روستا به آن اشاره می نماید، نقش تسهیلگری دولت است که در همه کشورهای جهان رواج دارد و در ایران هم در طرح های جدید مورد توجه نهاده شده است. طرحی که او از آن یاد می نماید، مشارکت انبوه سازانی است که در قالب توسعه گر در تهران به همکاری دعوت شده اند و قرار است در مقیاس های 4-5 هکتاری به ساخت مسکن بپردازند. به گفته وی، در این مدل، مقیاس بزرگ تری از طرح های بازآفرینی نوسازی می گردد.

مشکل زمین و اعتبار در تبریز

نگاهی به جدول بازآفرینی شهری نشان می دهد که بسیاری از شهرهای بزرگ مانند تبریز، زاهدان، چابهار، مشهد، ارومیه و بندرعباس، که بیشترین درگیری را با معضل حاشیه نشینی دارند، در میان الگوهای پیروز جای نگرفته اند. کارشناسان مهم ترین دلیل این اتفاق را تمرکز بیشتر طرح های بازآفرینی بر بافت تاریخی و بی توجهی به بافت غیررسمی می دانند. با وجود این، محمدسعید ایزدی، استاد دانشگاه، معتقد است هرچه شهرها مقیاس کوچک تری داشته اند، پیروز تر بوده اند، زیرا کمتر درگیر سیاست شده اند، ثبات مدیریتی داشته اند و پروژه ها را با هدف ارتقای زندگی مردم دنبال نموده اند.

شهردار تبریز درباره اجرای طرح بازآفرینی شهری در مرکز آذربایجان شرقی به خبرنگاران می گوید: با همکاری یک شرکت ترکیه ای قرار بود تعدادی از محله های حاشیه نشین تبریز نوسازی شوند، اما با وجود کوشش های یک ساله برای امضای قرارداد با این شرکت، نتوانستیم از دولت زمین بگیریم و امکان ساخت فراهم نشد. البته با بخشنامه اخیر در بازآفرینی شهری، و با توجه به واگذاری زمین از سوی اداره راه و شهرسازی، می توانیم دوباره مذاکره را با شرکت ترکیه ای آغاز کنیم.

ایرج شهین باهر با بیان اینکه در طرح بازآفرینی شهری 4 محله در اولویت نهاده شده اند و قرار است ایده لو، سرخاب، احمدآباد و ملازینال اصلاح شوند، می افزاید: عملیات اجرایی بازآفرینی شهری در محله های حاشیه نشین تبریز به زودی آغاز می گردد. این طرح 27 میلیارد تومان اعتبار دارد که هنوز تخصیص پیدا ننموده است.

او از اجرای طرحی دیگر برای حذف بافت فرسوده خبر می دهد و می گوید: این سازمان پروژه 2/5 هکتاری اصلاح بافت فرسوده را آغاز نموده که روشی زودبازده است و برای اولین بار اجرا خواهد شد. بر اساس این طرح، در یکی از بدترین بافت های فرسوده در منطقه 4 شهرداری تبریز، زمین ها را به قیمت روز از ساکنان خریداری می کنیم و پس از تخریب و آواربرداری همان زمین ها به قطعه های مختلف تقسیم و برای فروش عرضه می گردد. شهین باهر درباره زمان اجرای این طرح هم بیان می نماید: در حال حاضر 30 تا 40 درصد از زمین ها تملک شده و تا خرداد سال 99 طرح تملک سرانجام خواهد یافت.

تفاوت روینمودها در بازآفرینی شهری

باوجود این انتقادها، اما عضو هیات مدیره شرکت بازآفرینی شهری ایران معتقد است که در آنالیز طرح های بازآفرینی شهری نمی توان از شهرهای پیروز و ناپیروز یاد کرد.

او به گرگان، رشت، نائین، سبزوار، سنندج، تهران، بندرعباس و زاهدان اشاره می نماید و می افزاید: شما نمی توانید شهری مانند چابهار را، با 60 درصد جمعیت حاشیه نشین، با شهری مانند گرگان مقایسه کنید. در همین چابهار تمرکز سیاست بازآفرینی شهری بر برطرف مشکل حاشیه نشینان است و 40 هکتار زمین برای ساخت خانه برای این جمعیت پیش بینی شده است.

در مشهد هم همین شرایط برقرار است و با داشتن یک میلیون و 200 هزار نفر حاشیه نشین بعد از تهران بیشترین دفتر تسهیلگری راه اندازی شده، اما بعد مشکل به قدری بزرگ است که کارهای صورت گرفته به چشم نمی آید.

روستا در پاسخ به انتقاد کارشناسان تصریح می نماید: هر شهر با توجه به مشکل و سیاست های تعریف شده روینمودهای متفاوتی دارد و نمی توان از شهر پیروز یا ناپیروز نام برد. بازآفرینی یک رویکرد است که در نراق خود را در بافت تاریخی نشان می دهد و در بندرعباس، زاهدان، کاشمر و سنندج در سکونتگاه های غیررسمی. مصطفی رضایی، مدیرکل راه و شهرسازی کردستان، هم این رویکرد متفاوت را حتی در یک شهر ضروری می داند و شرح می دهد: یکی از دلایل پیروزیت طرح در سنندج تعریف سیاست های متفاوت در هر لایه بود.

در لایه اول یعنی بخش تاریخی، تزریق طرح های شهرسازی برای حفظ هویت، نگه داشتن ساختمان های تاریخی و گردشگرپذیر کردن محله ها با هدف ایجاد ارزش افزوده، در لایه دوم یعنی بافت فرسوده ارائه خدمات روبنایی و زیربنایی، تخفیف و مشوق برای نوسازی بافت و رونق بخش مسکن و در لایه سوم فقط ارائه خدمات برای بهبود توان مالی و اجتماعی ساکنان در دستور کار نهاده شد.

آنالیز تجربه شهرها از بازآفرینی شهری نشان می دهد نمی توان یک الگو را برای همه شهرها اجرا کرد و انتظار پیروزیت داشت، اما می توان با شناسایی نقاط اشتراک از پیروز ها درس گرفت. گرگان در بازآفرینی بخش تاریخی، سبزوار در بازآفرینی بخش غیررسمی و تهران در بازآفرینی بافت فرسوده (تجربه منطقه 12) پیروز بوده اند و همین الگو می تواند در شهرهایی با دغدغه مشابه تکرار گردد.